Louis Vandersmissen

Louis Vandersmissen, de eerste bewoner van Halbeek, was van 1872 tot 1884 burgemeester van Herk. Onder zijn burgemeesterschap werd er in Herk heel wat gerealiseerd, zoals onder meer de bouw van de school, het vredegerecht en het gemeentehuis. Louis Vandersmissen was rentenier door rijk geboren te worden en door … rijk te trouwen.

Vader Lambert Vandersmissen (1788-1848) en zijn vrouw Anna Christina Lebon (1792-1859), rentenierster, kopen in 1822 de boerderij van Halbeek. Lambert, 34 jaar op dat ogenblik, is in Hasselt een van de 23 jeneverstokers. De stokerij is er gevestigd op de hoek van de Demerstraat en Paardsdemerstraat. In 1834 zal de stokerij openbaar verkocht worden. Wanneer hij de boerderij in Herk koopt zijn er al zeker twee van zijn vijf kinderen gestorven. Hij wil misschien de stad van tijd tot tijd ontvluchten om in Herk wat tot rust te komen. Hij sterft in het jaar achtthien hondert, acht en veertigh, den twee en twintigsten Junius, ten seven uren nae middag .../... woonende op zyn vermaek huys genaemd halbeek in de sectie oppum onder dese gemeente, oud synde seven en vyftig jaeren (1) . Het overlijden wordt op de gemeente aangegeven door Joannis Hardy, pachter van (een gedeelte van) de hoeve. In een ander deel heeft Lambert eerder een brouwerij gemaakt “voor eigen gebruik”.

Na zijn overlijden bouwen zijn weduwe en zijn overlevende kinderen (er zijn op dat ogenblik al zeker zes van zijn twaalf kinderen gestorven) het classicistisch herenhuis, gekend als het kasteel van Halbeek. Een eerste aantekening is te zien op de Kadastrale opmetingsschets van 1852 (2). Het werd in 1859 als Certifié exact door de eigenaars aangenomen.

Rentenier

Op 17 september 1863 levert l’architecte paysagiste, J. Creten fils, het plan van het park rond het kasteel aan. Jan Creten (1830-1910) uit Hasselt is een van de eerste Limburgse tuinarchitecten die o.a. de parken van Bokrijk, Sint-Truiden, Hasselt, Bree en het Hamel in Lummen heeft aangelegd. De aanvrager is Louis Vandersmissen. In een ander document is hij (ook) rentenier van beroep. In vorige eeuwen was rentenier zijn een beroep. Je kon dit worden door rijk geboren te worden of door … rijk te trouwen. Louis is rentenier door beide. Hij huwt op 16 november 1852 in Brussel met Hubertine Marie Celistine Hermans. Haar grootvader, Hubert Frans Hermans, rijk geworden door zwart goed (3) te kopen, bezit bij zijn overlijden 1250 ha grond, kastelen, boerderijen, het groot begijnhof van Sint-Truiden inbegrepen, wat meer is dan 2 x de oppervlakte van Donk. Twee generaties later erft ze nog de boerderijen Genoenhof en Houtem te Heel (Nederland) met ca 80 hectare grond. De hoeve verkochten ze op 4 juli 1901 aan pachter Gerard van de Goor voor fl. 24000 (4). Misschien komt de erfenis te laat: van het oorspronkelijke plan van de Engelse tuin wordt niet veel verwezenlijkt. De aanplanting van bomen en struiken in het noordelijk gedeelte achter het kasteel dateert waarschijnlijk van Louis Vandersmissen Bouwheer van Halbeek, burgemeester van Herk en… rentenier een eerdere datum. De ruimte voor het kasteel, tot tegenwoordig de Diestsesteenweg, blijft weide. In het trouwboekje van Louis en Josephine worden vijf kinderen genoteerd (5) . Bij de volkstelling van 1870 wonen er op het kasteel naast het echtpaar en hun vier kinderen nog een nicht en vier dienstmeiden. Vermelden we ook dat Louis een Personal Ausweis op 27 oktober 1915 uitgereikt krijgt van de Duitsers om in Hasselt … naar zijn woonst te reizen.

Burgemeester

In een tijd dat het stemrecht voorbehouden is voor Herkenaren die belastingen betalen, wordt Louis Vandersmissen van 1872 tot 1884 tot burgemeester in Herk gekozen. Herk zal er in 1884 helemaal anders uitzien dan twaalf jaar eerder. Niet in chronologische volgorde maar er wordt de huidige, nieuwe weg en brug over de Herk ter hoogte van de Herkermolen aangelegd. Op vraag van Alken wordt de straat van Herk doorgetrokken waardoor Schakkebroek ook gemakkelijker bereikbaar wordt. De weg naar Rummen en de Spekbrug worden verbeterd. Gestart wordt met de bouw van de school, het vredegerecht, het gemeentehuis en een waterpomp op de markt, van het klooster aan de Diestersteenweg. Het meest ingrijpende was misschien het afbreken van de stadspoort en het kerkhof rond de kerk. In de muur van het huidige oud kerkhof ziet men nog de ‘eerste steenlegging’ met zijn naam erop. Zelf rust hij onder een eenvoudig kruis VandersmissenThiery net voor de kerkhofkapel.

Naast zijn burgemeesterschap vermeldt het bidprentje van Louis Vandersmissen (op zijn bidprentje als Van der Smissen geschreven) ook zijn activiteiten als oud provinciaal raadslid, bestuurder wateringen Schulensbroek, voorzitter van de kerkfabriek en lid van verschillende godsdienstige genootschappen. Louis overlijdt, bijna 90 jaar oud, op 10 augustus 1916 op het kasteel van Halbeek. Het kasteel wordt verder bewoond door zijn kleinzoon Joseph Thiery en zijn familie.

Bewerking: André Smeets

Bronnen / met dank aan: Joanie Dehullu, Conservator Jenevermuseum Hasselt, Archief Jos Leemans, Archief Kasteel Halbeek - Herk-de-Stad, Gemeenteraadsverslagen, overlijdens registers Herk-de-Stad.

Meer informatie vind je in “Schoon Volk” en “Historisch en etymologisch onderzoek naar de straat- een plaatsnamen in Herkde-Stad”, beide uitgegeven door de Geschiedkundige Kring Herkde-Stad. Meer info: 0479 58 26 07.

(1) Lambert Vandersmissen wordt op 17/09/1788 in Hasselt gedoopt, wanneer hij op 22/06/1848 in Herk overlijdt is hij dus bijna 60 jaar. Passen en identiteitskaarten zijn er pas sinds de Duitse bezetter in WO I.

(2) Historische tuinen en parken Limburg, blz. 90

(3) Zwart goed is tijdens de Franse Revolutie verbeurd verklaard en openbaar verkocht kerkelijk bezit. De plaatselijke, godvrezende bevolking durft niet goed deze gronden en eigendommen te kopen en van de ene op de andere dag ontstaan er nieuwe rijken. Meestal wonen ze in een stad en verhuren ze hun gronden opnieuw aan dezelfde huurders. Niet zelden bouwen ze op hun nieuw goed een kasteeltje waar ze enkele weken per jaar verblijven.

(4) https://genwiki.nl/limburg/index.php?title=Hermans_ (Heel)

(5) Het derde kind sterft in 1856, enkele maanden oud. In de overlijdensregisters van Herk staat nog een zesde, doodgeboren kind genoteerd. Om deze reden wordt het kind waarschijnlijk niet mee opgenomen in het trouwboekje.